Pytanie to często pada z ust rodziców dzieci leczonych z powodu skoliozy. Mają oni wątpliwości, czy dziecko może ćwiczyć na lekcji WF-u i czy może wykonywać wszystkie ćwiczenia.
Codzienna aktywność fizyczna jest niezbędna dla prawidłowego rozwoju układu ruchu dzieci chorujących na skoliozę i w większości przypadków nie powinna być ograniczana. Istnieją jednak wyjątki od tej reguły. Kluczowa jest ocena dziecka przez lekarza rehabilitacji specjalizującego się w leczeniu skolioz. Ważne jest zróżnicowanie czy dziecko ma jedynie wadę postawy w postaci skrzywienia kręgosłupa czy choruje na skoliozę (idiopatyczną bądź skoliozę neuropochodną, mięśniopochodną, kostnopochodną).
Aktywność fizyczna i sport w wadach postawy
Wady postawy w dzisiejszych czasach występują u dzieci powszechnie. Szacuje się, iż ok. 70% dzieci ma wadę postawy. Są one najczęściej następstwem zbyt małej aktywności ruchowej i długiego przybywania w nieergonomicznej pozycji siedzącej. U dzieci z niewielkim bocznym skrzywieniem kręgosłupa, nie będącym skoliozą, nie należy zabraniać żadnej aktywności sportowej ani zwalniać z lekcji WF-u.
W przypadku skrzywienia kręgosłupa, będącego następstwem nierównej długości kończyn lub znacznej deformacji stóp, ważne, żeby dziecko ćwiczyło z indywidualnie dobranymi dla niego wkładkami ortopedycznymi w butach.
Aktywność fizyczna i sport u dzieci ze skoliozą
Skolioza jest poważną, przestrzenną deformacją kręgosłupa. W przypadku skoliozy idiopatycznej (80% przypadków) nie znamy przyczyny jej powstania. Pozostałe 20% to skoliozy będące następstwem chorób układu nerwowego, mięśniowego i kostnego. Skoliozy, w odróżnieniu od wad postawy, charakteryzują się znacznym ryzykiem progresji (postępu schorzenia z upływem czasu i zwiększenia się wielkości kąta Cobba, czasami aż do konieczności wykonania zabiegu operacyjnego). Kąt Cobba jest to kąt wykreślany przez lekarza na RTG kręgosłupa w pozycji stojącej.
Ograniczanie aktywności fizycznej i niezalecanie pewnych dyscyplin sportowych stosuje się u dzieci ze skoliozami, których wielkość kąta Cobba wynosi powyżej 20-25o oraz istnieje duże ryzyko progresji.
W praktyce większość tych dzieci leczona jest gorsetami ortopedycznymi, które mają za zadanie przeciwdziałać dalszej progresji. Wynika to z obawy o postęp skrzywienia pod wpływem pewnych aktywności sportowych i zagrożenie zabiegiem operacyjnym stabilizacji skoliozy.
O częściowym lub całkowitym zwolnieniu z WF-u decyduje lekarz rehabilitacji.
Jaki ćwiczenia są niezalecane u dzieci ze skoliozą?
Ćwiczenia rozciągające
Ćwiczenia rozciągające zwiększają ruchomość w stawach, gibkość, znoszą przykurcze mięśniowe i generalnie stanowią ważną część programu ćwiczeń w skoliozie. Wyjątkiem są tu dzieci z uogólnioną hipermobilnością stawów, tj. dzieci, które bez trudu zrobią szpagat, położą dłonie na podłodze podczas skłonu do przodu z wyprostowanymi stawami kolanowymi, potrafią nienaturalnie wykręcać palce rąk. Niestety stan ten jest jednym z czynników progresji skoliozy. Ćwiczenia rozciągające są u nich przeciwskazane, ponieważ dodatkowo destabilizują stawy wyjściowo już nadmiernie ruchome. Zaleca się u nich przeciwstawny rodzaj ćwiczeń – ćwiczenia poprawiające stabilizację stawów obwodowych i kręgosłupa.
Dlatego też nie zaleca się uprawiania przez nich gimnastyki artystycznej, akrobatycznej i baletu. U zawodniczek tych dyscyplin sportowych bardzo często obserwuje się skoliozy w porównaniu do dzieci, które ich nie uprawiają.
Ćwiczenia skocznościowe
Takie ćwiczenia jak: skok w dal, wzwyż, przez kozła, długotrwale powtarzane skoki (np. na skakance, koszykówka), w przypadku znacznych skrzywień powinny być ograniczone. Ich wpływ, polegający na działaniu sporej siły na zdeformowany kręgosłup, w momencie zetknięcia stóp z podłożem może być niekorzystny. Natomiast rekreacyjna sporadyczna gra w koszykówkę, siatkówkę nie powinna być zabraniana.
Symetryczne ćwiczenia wyprostne
U dzieci ze skoliozami, u których obserwujemy spłaszczenie kifozy piersiowej (tj. spłaszczenie górnej części pleców) nie zaleca się ćwiczeń, mających na celu wzmocnienie długich mięśni grzbietu, np. łączenia łopatek. Ćwiczenia te były stosowane w leczeniu skolioz we wcześniejszych latach, ale okazało się, że prowadzą do nasilenia skrzywienia.
Z tego samego powodu nie zaleca się u tych dzieci długotrwałego pływania żabką. Powtarzam „długotrwałego”, ponieważ rekreacyjne, niezbyt częste pływanie „żabką” podczas kąpieli w jeziorze i na basenie nie będzie miało niekorzystnego wpływu. Należy natomiast zachęcać dzieci do pływania wszystkimi stylami.
Noszenie ciężkiego plecaka
Marsze i wędrówki z ciężkim plecakiem są zbyt obciążające.
Siłownia
Ćwiczenia na siłowni, tak lubiane przez chłopców w tym wieku, są możliwe jedynie po instruktażu przez fizjoterapeutę. Powie on jakich ćwiczeń należy unikać i jaką stosować technikę, żeby nie uszkadzać kręgosłupa. Nie wolno natomiast dźwigać ciężarów, a w szczególności wykonywać tzw. martwych ciągów. To szybka droga do progresji skoliozy i pojawienia się dolegliwości bólowych.
Sporty powodujące przeciążenia
Sporty znacznie obciążające kręgosłup, będące zbyt przeciążające dla skolioz o znacznym kącie, np.:
– biegi dystansowe powyżej 5 km,
– pchnięcie kulą, piłką lekarską,
– rzut oszczepem.
Czynności wywołujące ból
I ostatnia wskazówka – wszelka aktywność fizyczna, która wyzwala ból kręgosłupa w trakcie lub krótko po, jest sygnałem, że nie powinniśmy jej kontynuować i powinniśmy zgłosić się do lekarza. Ból może być następstwem dodatkowych patologii, jak np. dyskopatia i inne.
Dziecko ze skoliozą leczoną gorsetem ortopedycznym na lekcji wychowania fizycznego
Jeśli lekarz zalecił dziecku chodzenie do szkoły w gorsecie ortopedycznym i częściowe zwolnienie z WF-u, to powinno ono przed lekcją zdjąć gorset i ćwiczyć z innymi dziećmi. Jeżeli na lekcji realizowane są ćwiczenia przeciwwskazane dla dziecka powinno ono ten czas wykorzystać na wykonywanie swoich indywidualnych specyficznych ćwiczenia zaleconych mu przez jego fizjoterapeutę, a nie siedzieć na ławce. Czasami nauczyciele WF-u boja się ćwiczyć z dzieckiem leczonym gorsetem i sami zwalniają dziecko z ćwiczeń.
Należy tu podkreślić, że kręgosłup dziecka jest stabilny i niepozwalanie mu uczestniczyć w lekcji WF-u jest dla jego rozwoju ruchowego i leczenia skoliozy bardzo niekorzystne.
Aktywność fizyczna zalecana u dzieci ze skoliozą
Istnieje szereg aktywności, które są dla dzieci ze skoliozą bezpieczne i dlatego są zalecane, np.:
- pływanie,
- rower,
- marsze,
- piłka ręczna,
- piłka nożna,
- taniec,
- narty,
- łyżwy.
Czasami słyszymy, że dzieciom zabrania się jazdy konnej, pływania niektórymi stylami, ale nie ma to żadnego naukowego uzasadnienia i dlatego mogą w takich zajęciach uczestniczyć.
Należy tutaj podkreślić, że uprawianie sportów ma bardzo dobry wpływ na ogólny rozwój dziecka, ale nie należy traktować tych aktywność jako skuteczne leczenie skoliozy. Dzieci te powinny pozostawać pod kontrolą lekarza specjalizującego się w leczeniu skolioz oraz fizjoterapeuty dziecięcego, który zastosuje tzw. specyficzne metody rekomendowane do leczenia skolioz przez SOSORT (Międzynarodowe Towarzystwo Ortopedycznego i Rehabilitacyjnego Leczenia Skolioz). W Polsce najczęściej stosowane są: metoda FITS, BSPTS, Lehnert-Schrott, SEAS, DoboMed.
Pływanie a skolioza
Niestety wśród rodziców, ale również lekarzy, fizjoterapeutów, nauczycieli WF-u od lat pokutuje przekonanie, że najlepszym lekarstwem na leczenie skoliozy jest pływanie na basenie. Trzeba tu wyraźnie podkreślić, że basen jest ze wszech miar zalecany u dzieci jako aktywność fizyczna ogólnorozwojowa, ale nie wpływa w sposób specyficzny na oś kręgosłupa w skoliozie. Badania naukowe wykazały ponadto, że wśród dzieci uczęszczających na basen skolioza występuje 3.5 razy częściej niż w ogólnej populacji dzieci.
Zalecenie samego pływania u dziecka ze znacznym kątem skrzywienia skoliozy, bez tzw. specyficznych fizjoterapeutycznych metod leczenia skolioz, jest błędem.
