Kręcz szyi u dziecka to nieprawidłowe, przymusowe pochylenie głowy w jedną stronę i skręcenie w stronę przeciwną. Jeśli główka dziecka pochylona jest w stronę barku prawego to twarz zwrócona jest w stronę lewą. Jest to kręcz prawostronny. W przypadku kręczu lewostronnego ustawienie głowy jest przeciwne.
Spis treści
Jakie są rodzaje kręczu szyi?
Kręcz szyi występuje u ok. 0,5-2% urodzonych noworodków. Wyróżniamy 3 rodzaje kręczu.
Kręcz szyi wrodzony pochodzenia mięśniowego
Dotyczy mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego (MOS). Mięsień ten jest długim mięśniem znajdującym się po prawej i lewej stronie szyi dziecka. Przyczepia się z przodu w okolicy połączenia obojczyka z mostkiem, a z tyłu za uchem na wyczuwalnej wyniosłości kostnej, zwanej wyrostkiem sutkowym. Lewy MOS widać wyraźnie, jeśli skręcimy głowę dziecka w stronę prawą i odwrotnie. Istotą tego typu kręczu jest skrócenie MOS spowodowane częściowym zbliznowaceniem lub zwłóknieniem mięśnia. W badaniu ręcznym wyczuć można asymetrię długości i napięcia lub zgrubienie na przebiegu mięśnia. Czasami pogrubienie mięśnia jest tak duże i widoczne gołym okiem, iż rodzice niepokoją się, czy nie jest to guz nowotworowy. Rozstrzygające jest badanie USG mięśnia.
Kręcz szyi mięśniowy może być wynikiem:
- nieprawidłowego ułożenia płodu w macicy,
- urazu podczas ciężkiego porodu np. z użyciem rąk, kleszczy, vacum – w mięśniu pojawia się krwiak, który z czasem ulega wchłonięciu i zwłóknieniu,
- dysfunkcji pracy mózgu, jako element zaburzeń ruchowych, będących jej następstwem.
Kręcz szyi wrodzony pochodzenia kostnego
Przyczyną są nieprawidłowo zbudowane kręgi szyjne np. klinowate, asymetryczne zrosty kręgowe, które predysponują do skoliozy szyjnej i pochylenia głowy. W przypadku wad budowy wielu kręgów szyjnych rozpoznaje się Zespół Klippel-Feila. Wymaga on oceny lekarza w kierunku niestabilności kręgosłupa szyjnego. Przyczyną wrodzonego kręczu kostnego jest wpływ szkodliwych czynników w życiu płodowym.
Kręcz szyi nabyty
Może zostać nabyty w wyniku różnych chorób:
- wad wzroku i słuchu,
- zmian zapalnych węzłów chłonnych, migdałków
- blizn poparzeniowych
- chorób nowotworowych
- schorzeń układu nerwowego.
Fizjologiczna preferencja jednej strony
Symetrię ułożenia głowy i tułowia obserwujemy u niemowlęcia dopiero po uzyskaniu 3 miesiąca życia. Wcześniej niemowlę ma tendencję do układania głowy na boki z preferencją jednej strony (najczęściej lewej). Jeśli jednak potrafi samodzielnie przekręcić głowę w prawa i lewą stronę to jest to zjawisko fizjologiczne i nie należy mylić tego z kręczem. Sytuacja taka może budzić niepokój rodziców. Ustępuje po 3 miesiącu życia. Po tym czasie niemowlę musi już potrafić utrzymywać głowę na wprost w linii środkowej ciała.
Kręcz szyi – czy to poważne schorzenie?
Kręcz szyi u małego dziecka powinien być szybko rozpoznany i leczony, ponieważ nieprawidłowo ustawiona głowa wpływa na asymetryczne ustawienie całego ciała (tzw. asymetria ułożeniowa) i utrwalenie się tej wady. Kluczem do skutecznego leczenia jest rozpoznanie pierwotnej przyczyny kręczu.
Następstwa nieleczonego kręczu w układzie ruchu:
- Zniekształcenie czaszki. Potylica po stronie przeciwnej do kręczu spłaszcza się, czaszka rośnie asymetrycznie. Zaobserwować to możemy patrząc na głowę dziecka z góry lub u leżącego dziecka od tyłu. Inaczej nazywamy ten stan plagiocefalią (skośnogłowiem lub zespołem spłaszczonej główki).
- Asymetryczne zniekształcenie twarzy – połowa twarzy po stronie kręczu ulega zmniejszeniu. Pojawiają się wady zgryzu i w przyszłości dysfunkcje stawu skroniowo-żuchwowego.
- Cały tułów układa się w literę C, co skutkuje pojawieniem się skrzywień kręgosłupa w odcinku piersiowym i lędźwiowo-krzyżowym. Stan ten predysponuje do rozwoju skolioz na dalszym etapie rozwoju dziecka.
- Może dojść do dysplazji stawu biodrowego (ok. 20% dzieci z kręczem) oraz deformacji stóp.
Jak widzimy następstwa kręczu szyi są poważne i mogą mieć niekorzystny wpływ na dalszy rozwój dziecka. Dlatego kręcz wymaga szybkiej diagnostyki i leczenia. Im szybsze rozpoczęcie terapii, tym skuteczność terapii większa. U części dzieci w postaciach łagodnych, związanych z nieprawidłowym ułożeniem dziecka w macicy, kręcz może ustąpić samoistnie.
Jaki lekarz leczy kręcz szyi?
Lekarze, którzy zajmują się leczeniem i diagnozowaniem kręczu szyi to neurolog dziecięcy, lekarz rehabilitacji dzieci, ortopeda dziecięcy.
Kręcz szyi – leczenie i rehabilitacja w Gdańsku
W terapii dąży się przede wszystkim do symetrii, to znaczy, aby w leżeniu na plecach głowa dziecka znajdowała się w jednej linii z tułowiem. Spontanicznie umiejętność ta pojawia się u niemowlęcia w 3 miesiącu życia.
W kręczu mięśniopochodnym celem jest rozciągnięcie napiętego, skróconego mięśnia MOS po stronie kręczu, wzmocnienie mięśnia MOS po stronie przeciwnej. Następnie dąży się do przywrócenia równowagi pomiędzy pracą mięśni prawej i lewej strony ciała – tak, aby dziecko potrafiło kontrolować i utrzymywać prawidłowe ustawienie głowy w leżeniu i pozycjach pionowych.
Jeśli kręczowi szyi nie towarzyszą zmiany kostne kręgów i ograniczenia ruchomości głowy i szyi, proste zalecenia dotyczące zabawy, noszenia, układania dziecka są już zazwyczaj skuteczne. W bardziej zaawansowanych przypadkach, jeśli swobodny zwrot główki jest ograniczony i uzyskanie symetrii ciała jest niemożliwe, potrzebna jest pomoc fizjoterapeuty niemowląt lub osteopaty dziecięcego.
Na czym polega domowa pielęgnacja dziecka z kręczem szyi?
Najważniejszym terapeutą dziecka jest rodzic. Dostaje on szczegółowy instruktaż postępowania z dzieckiem w domu. Celem takiej pielęgnacji jest ciągłe prowokowanie dziecka do skręcania głowy w stronę kręczu, co ma rozciągać skrócony mięsień MOS przez samo dziecko.
Zaleca się układanie dziecka w łóżeczku zdrową stroną szyi do ściany. Natomiast wszystkie zabawki powinny być umiejscowione po stronie kręczu. Zainteresowane bodźcem wzrokowym lub słuchowym, dziecko, będzie chętnie skręcać głowę wbrew oporowi skróconego mięśnia MOS. Również rodzice podchodzić powinni do dziecka od strony kręczu szyi.
Rezygnujemy z miękkiej poduszki, która może ograniczać ruchy głowy, a na noc po obu stronach głowy układamy woreczki gimnastyczne, które ustabilizują głowę w symetrii oraz uniemożliwią barkom unoszenie się do góry. Jeśli u dziecka głowa jest po jednej stronie spłaszczona, układamy ją na specjalnej poduszce z otworem dla dzieci z plagiocefalią. Zapewnia to odciążenie potylicy i umożliwia wyrównanie asymetrii czaszki. Z czasem poduszkę taką warto stosować również w wózku.
Pozycja na brzuchu jest zalecana kilka razy w ciągu dnia, choć trzeba przyznać, że dzieciom z kręczem trudno unieść głowę i najczęściej protestują. W tej pozycji również układamy zabawki i podchodzimy do dziecka od strony kręczu. Ważne jest również zapewnianie stabilnego podparcia dziecka na przedramionach.
Podczas karmienia należy podawać butelkę i pierś od strony kręczu czy opcjonalnie podawać butelkę na wprost ust w pozycji dziecka na plecach między własnymi udami. Główka powinna być ustawiona w symetrii.
U dzieci, które nie są jeszcze w stanie kontrolować głowy w prawidłowej pozycji, pionowa pozycja ciała, np. siedzenie na kolanach, na kanapie, noszenie w pozycji pionowej nie jest zalecane. Podobnie pozycja w półleżeniu na bujaczku nie sprzyja utrzymaniu głowy w symetrii.
Dziecko należy nosić najlepiej w pozycji skośnej, tak aby strona ciała po której skrócony jest mięsień znajdowała się bliżej podłoża. Jeśli nosimy już dziecko w pozycji pionowej to ciekawe elementy otoczenia, które chcemy mu pokazać powinny znajdować się nieco z boku po stronie kręczu. Policzek rodzica powinien dotykać policzek dziecka po stronie przeciwnej do kręczu, aby hamować w ten sposób niepożądany skręt głowy. Inne osoby powinny podchodzić do dziecka od strony kręczu i stymulować go w ten sposób do rozciągania MOS.
Jakimi metodami rehabilituje się dziecko z kręczem szyi?
Wśród szeregu metod wykorzystywanych w fizjoterapii niemowląt najskuteczniejsze okazały się:
- Masaż szyi i karku (delikatne głaskanie, rozcieranie, uciskanie).
- Zabiegi rozgrzewające tkanki, przygotowujące do ćwiczeń i masażu:
- lampa Sollux,
- rozgrzewające kompresy.
- Laser biostymulujący w przypadku urazów MOS po ciężkim porodzie.
- Ćwiczenia rozciągające przykurczony mięsień MOS wykonywane przez fizjoterapeutę lub rodzica.
- Terapia NDT-Bobath (NDT-neuro-developmental-treatment).
Nieprawidłowe ustawienie głowy powoduje asymetrię całego ciała, tzw asymetrię ułożeniową, zaburzenia napięć mięśniowych oraz opóźnienie i nieprawidłowy rozwój ruchowy. Metoda NDT-Bobath nadaje się bardzo dobrze do terapii ze względu na umożliwienie dziecku wyrównania symetrii ciała, zmniejszenie nieprawidłowego, wzmożonego napięcia mięśniowego oraz uczenia dziecka poszczególnych etapów rozwoju ruchowego: siadania, wstawania, obrotów na boki, czworakowania w prawidłowy sposób, zapobiegając wadom postawy i poruszania się w przyszłości.
- Metoda Vojty
W metodzie Vojty wykorzystuje się możliwość wyzwolenia prawidłowych reakcji ruchowych charakterystycznych dla każdego zdrowego dziecka poprzez ucisk specjalnych stref wyzwolenia na ciele dziecka. Stymulacja tych punktów wyzwala zrównoważone napięcia MOS po obu stronach ciała oraz zapobiega utrwalaniu się zmian w układzie ruchu w dalszym rozwoju.
W metodzie tej wykorzystuje się specjalne plastry, które na 24 h przykleja się na skórę nad mięśniami szyi i karku. Zabieg ten ma na celu zmniejszenie napięcia mięśni, zmniejszenie bólu.
- Ortezy stosowane w kręczu szyjnym to:
- kołnierz szyjny asymetryczny, rozciągający stronę przykurczoną, stosowany często u dzieci z kręczem kostnopochodnym,
- gorset ortopedyczny rynienkowy korygujący ułożenie tułowia dziecka w leżeniu.
- kask umożliwiający symetryczny wzrost czaszki dzieci ze spłaszczoną asymetrycznie potylicą; kask wywiera ciągły delikatny ucisk na nadmiernie rozwinięte części czaszki, chroniąc jednocześnie obszar spłaszczony i dając mu miejsce do wzrostu.
- Fizjoterapię w kręczu szyi wspomagać możemy iniekcjami toksyny botulinowej w mięsień MOS
Zabieg stosuje się poi 6-10 miesiącach nieskutecznej rehabilitacji. Po podaniu leku dochodzi do zniesienia przykurczu mięśnia na skutek porażenia jego włókien na ok. 3-6 mc. Efekt uwidacznia się stopniowo. Iniekcje można powtarzać. Wykonuje je przeszkolony lekarz. Warunkiem skuteczności jest prowadzona, systematyczna rehabilitacja.
Kiedy jest potrzebna operacja kręczu szyi?
W przypadku braku skuteczności leczenia zachowawczego (obserwowanego u kilku procent dzieci) kieruje się je na leczenie operacyjne. Najlepiej, jeśli zabieg zostanie wykonany przed rozpoczęciem chodzenia, ponieważ później dochodzi do utrwalania się nieprawidłowego ustawienia głowy, asymetrii twarzy, skrzywień kręgosłupa i dysfunkcji stawów.
Zabiegi wykonywane w kręczu szyi:
- Miotomia mięśnia MOS, czyli przecięcie przyczepów mięśniowych do kości. Zabieg trwale wydłuża mięsień. Po operacji stosuje się przejściowo kołnierz szyjny i wdraża intensywną rehabilitację.
- Stabilizacja operacyjna kręgosłupa szyjnego we wrodzonym kręczu kostnopochodnym. Zabieg wykonuje się w przypadku niestabilności kręgosłupa przy zagrożeniu uszkodzenia rdzenia kręgowego lub korzeni nerwowych, co mogłoby skutkować niedowładem kończyn.
