Na stopie opiera się cały ciężar ciała. Płaskostopie jest wadą postawy ciała, w której obserwujemy obniżanie się łuków stopy. W stopie płasko-koślawej dodatkowo występuje koślawość stępu (możemy to zaobserwować, patrząc na piętę od tyłu – jest ona ustawiona skośnie, a nie prosto). Prawidłowo zbudowana stopa jest kluczem do prawidłowej postawy ciała. Skutki płaskostopia wpływają bowiem na cały układ ruchu.
Budowa stopy
W stopie możemy wyodrębnić 2 łuki – podłużny i poprzeczny. Jeśli osoba badana stoi na podłodze, środkowa część stopy nie przylega do podłoża, tworząc łuk podłużny. Kiedy nie widać łuku, a cała podeszwa styka się z podłożem, może to świadczyć o płaskostopiu podłużnym. W stopie występuje również łuk poprzeczny pomiędzy głowami I i V kości śródstopia, czyli w miejscu, gdzie śródstopie łączy się z palcami. Patrząc na stopę od strony podeszwowej u osoby leżącej łatwo go zauważyć. Jeżeli widzimy, że stopa w tym miejscu nie tworzy wklęśnięcia a uwypukla się, a na szycie uwypuklenia widać warstwę zrogowaciałej skóry, świadczyć to może o stopie poprzecznie płaskiej. Kiedy osoba z taką wadą stanie na podłodze, widzimy, że stopa w tym miejscu jest szeroka, a paluch może ustawiać się koślawo.
Z czego wynika płaskostopie?
Płaskostopie powstaje na skutek słabego aparatu więzadłowo-mięśniowego stóp, który stabilizuje odpowiednio łuki stóp. Płaskostopie występuje w dzisiejszych czasach powszechnie z powodu zbyt małej aktywności fizycznej dzieci, które zbyt długo przebywają w statycznej pozycji siedzącej. Prawidłowa stopa u dziecka kształtuje się podczas ruchu. Jesteśmy stworzeni do chodzenia po naturalnych, miękkich powierzchniach, jak ziemia czy piasek, które ułatwiają dostosowanie naturalnej osi kończyny dolnej. Niestety, nasze stopy codziennie mają kontakt z innym środowiskiem. Chodzenie i stanie na nienaturalnych, płaskich i twardych powierzchniach, jak chodnik czy podłoga, zmusza nasze stopy do rotacji wewnętrznej (czyli ustawienia pięty skośnie), a ich łuki naraża na spłaszczenie (nazywamy to nadmierną pronacją).
U dzieci do 3-4 roku życia stopa wydaje się płaska, ale nie jest to nic niepokojącego, ponieważ u małych dzieci występuje gruba podściółka tłuszczowa pod stopami, która ułatwia amortyzację stópek i zwiększa powierzchnię podparcia. Od 3-4 roku życia poduszka ta stopniowo zanika i dopiero wtedy możemy prawidłowo ocenić wysklepienie stóp.
Sklepienie stóp kształtuje się do ok. 12-13 roku życia Do tego czasu możemy je skutecznie korygować poprzez ćwiczenia i wkładki ortopedyczne. Podejście różnych specjalistów do leczenia płaskostopia czasami różni się. Część środowiska ortopedów uważa, że wysokość sklepienia podłużnego nie ma znaczenia i nie trzeba go leczyć, ponieważ z czasem stopa samoistnie ukształtuje się i wykształci prawidłowe łuki. Podejście lekarzy rehabilitacji, fizjoterapeutów, ale też znacznej części rodziców, jest bardziej aktywne. Zakładają oni, iż zbyt mała aktywność fizyczna, nie pozwalająca na uzyskanie prawidłowej stabilizacji więzadłowo-mięśniowej, częste występowanie u dzieci obniżonego napięcia mięśniowego, niesprzyjającego podłoża do chodzenia w miastach, nie pozwala obecnie na kształtowanie się prawidłowej stopy i lepiej zawczasu stosować profilaktykę lub leczyć na wczesnych etapach rozwoju wady, aby uniknąć następstw w życiu dorosłym.
Ponadto wady stóp mogą towarzyszyć szeregu schorzeń i być wyrazem anomalii wrodzonych. Leczenie jest niezbędne. Do najczęstszych należą:
- stopa płaska wrodzona,
- stopa końsko-szpotawa,
- stopa sztywna (na skutek nieprawidłowego połączenia kości stępu),
- przykurcz ścięgna Achillesa,
- schorzenia neurologiczne, mózgowe porażenie dziecięce, polineuropatie,
- dystrofie mięśniowe, przepuklina oponowo-rdzeniowa,
- artrogrypoza (wrodzone przykurcze wielomięśniowe),
- wady stóp po urazach i operacjach kończyn dolnych, miednicy,
- wady stóp, będące następstwem nierówności kończyn dolnych,
- choroby zapalne, np. młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów,
- jałowe martwice kości stóp,
- cukrzyca.
Najlepiej, jeśli w takich przypadkach stopy oceni lekarz rehabilitacji medycznej lub ortopeda. Leczeniem nieoperacyjnym zajmują się fizjoterapeuci.
Czy płaskostopie jest groźne?
Specjaliści Vasylimedical, od lat badający schorzenia stóp, wskazują, że niewłaściwe ułożenie stóp i nóg może spowodować przeciążenia i uszkodzenia innych części ciała – tak jak złe wyważenie opon może uszkodzić układ kierowniczy i zawieszenie w samochodzie. Złe ułożenie kończyny dolnej upośledza normalną funkcję kolana i biodra, tak samo jak zwiększa napięcie mięśniowe odcinka lędźwiowego kręgosłupa. W celu eliminacji tych dolegliwości trzeba ustawić stopy i ciało w ich prawidłowej pozycji – musimy przywrócić naturalną oś kończyny dolnej. Początkowo wady stóp nie są odczuwalne dla pacjentów, ale po latach pojawiają się bolesne odciski w miejscu nacisku stopy na podłoże nie przystosowanym do tego fizjologicznie, paluchy koślawe, palce młotkowate, obrzęk stóp, stany zapalne przeciążonych torebek stawowych i więzadeł. Tworzące się zmiany zwyrodnieniowe stóp manifestują się bólami podczas chodzenia, utrudniają dobór obuwia, sprzyjają bólom kręgosłupa.
Profilaktyka płaskostopia
Stosujemy ją już od narodzin dziecka, poprzez okres dojrzewania, aż do osiągnięcia ukształtowania stopy w 12-13 roku życia.
- Unikanie ubierania niemowlaka i małego dziecka w ciasne śpioszki, skarpetki, buty, krępujące ubrania unieruchamiające stopę. Maluch musi mieć możliwość swobodnych ruchów stóp, gdyż stymuluje to ich rozwój. Nie zakładamy butów dzieciom niechodzącym.
- Podczas przewijania delikatnie dotykamy podeszwę stóp, co powoduje zgięcie palców. Jest to dobre ćwiczenie wzmacniające stopy.
- Około 6 miesiąca życia dziecko wkłada swoje stopy do buzi, przez co ćwiczy stopy i wszystkie stawy kończyn dolnych. Trzeba mu to umożliwić, pozostawiając stopy bose.
- Obuwie należy kupować u producentów, którzy uzyskali certyfikat „Zdrowa stopa” i zmieniać rozmiar adekwatnie często do wzrostu stopy. Palce stóp nie powinny stykać się z naciskiem buta.
- Unikamy wczesnego pionizowania dziecka. Stawianie dziecka, prowadzenie go za rączki, kiedy jeszcze samodzielnie nie stanęło na nóżki i zaczęło się przemieszczać, może przyczynić się do osłabienia kości i mięśni stóp.
- Pozwalamy dziecku biegać na bosaka, szczególnie latem po nierównym terenie, tj. ziemi, piasku, trawie, torze przeszkód.
- W domu, w pokoju dziecka, warto mieć miękką, wysoką wykładzinę lub dywan, ponieważ na panelach lub deskach stopa nie ma takiego treningu, jak na miękkiej powierzchni.
- W wolnych chwilach masaż stóp wykonywany przez rodzica stymuluje mięśnie, odciąża stawy stopy.
- Nie należy pozwalać dzieciom siadać w literę „W”, raczej zachęcać je do siedzenia w siadzie skrzyżnym.
- Dbamy o prawidłową dietę dziecka. Nadwaga i otyłość powodują koślawość kolan i koślawe ustawienie stóp.
- Dzieci nie powinny nosić ciężkich plecaków, ponieważ doprowadza to do deformacji kręgosłupa i stóp.
- W razie podejrzenia stóp płaskich, warto udać się po poradę do lekarza rehabilitacji, ortopedy lub fizjoterapeuty.
- Stopy wiotkie u dzieci z obniżonym napięciem mięśniowym wymagają profilaktycznego noszenia wkładek ortopedycznych.
- Skrót jednej kończyny dolnej powinien być wyrównany specjalnymi wkładkami ortopedycznymi, przywracającymi symetryczne obciążenie stóp.
